مقاله حسابداری و بودجه تلفیقی

مقاله حسابداری و بودجه تلفیقی

فهرست:

مقدمه

متغیرهای كلان اقتصادی و اجتماعی

الگوی سه انحرافی

حسابرسی ملی

مراحل «حسابرسی بودجه» فعلی در ایران

گزارشگری مالی و تلفیقی و حسابداری مدیریت

سیستم حسابداری مالی و كنترل بودجه

الگوهای نظارتی در حسابرسی بودجه و حسابرسی مالی

عملیاتی سازی بودجه های تلفیقی سال 85

موانع پیش رو در عملیاتی سازی بودجه

بودجه استانی؛ تحول در نظام اقتصادی دولت

 ....................................................................................

مقدمه: 

حسابرسی از جمله رشته‌هایی از دانش بشری است كه قدمتی طولانی دارد ولی همپای تحولات بعضی دیگر از رشته‌های دانش بشری متحول نشده است حسابرسی از مقولاتی است كه در حوزه كنترل و نظارت قرار می‌گیرد و اگر چه تا حدودی نقش پیشگیرانه دارد ولی بیش‌تر از موضوعات كنترل پس از اجراست. جنبه‌های كاربردی حسابرسی بیش‌تر از جنبه‌های تئوریك آن در طول زمان مطرح بوده است و پیشرفت‌های آن نیز بیشتر در قالب «آزمون و خطا» صورت گرفته است. تحولات دانش بشری، و به خصوص در دهه‌های اخیر، بر جنبه‌های كاربردی حسابرسی اثر گذاشته و انجام حسابرسی را نسبت به گذشته تا حدودی دگرگون كرده است. با این حال در هیچ دانشگاهی در كشورمان رشته حسابرسی به عنوان رشته‌ای از علوم در دوره‌های تكمیلی تدریس نمی‌‌شود.

از دیدگاه فلسفی حسابرسی فرآیندی است برای رسیدن از «تردید» به «یقین».از لحاظ تاریخی حسابرسی را می‌توان به دوره‌هایی از تحول به شرح زیر تقسیم‌بندی نمود:مرحله‌ای كه حسابرسی به عنوان فرآیند نظارت برانجام و رسیدگی به مخارج مورد نظر بوده است. مرحله‌ای كه حسابرسی به منظور اعتبار بخشیدن بر ارقام صورت های مالی مطمح نظر بوده است. مرحله‌ای كه حسابرسی به عنوان یك فرآیند نسبتا كامل رسیدگی مالی و در عین حال بخشی از فرآیند نظارت و ارزیابی عملكرد مدیران مورد توجه بوده است. مرحله‌ای كه فرآیند حسابرسی را در جهت ارزیابی بازدهی امكانات، مورد استفاده قرار داده‌اند.حسابرسی در مرحله اول قدمتی دیرینه دارد. وظیفه حسابرسی برای اعتبار بخشیدن به ارقام صورت‌های مالی از سابقه طولانی برخوردار نیست و قدمت آن به اواخر قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم برمی‌گردد. قدمت حسابرسی به عنوان یك فرآیند نسبتا كامل رسیدگی‌های مالی و در عین حال بخشی از فرآیند نظارت و ارزیابی عملكرد مدیران از دهه 1930 تحت عنوان «حسابرسی مدیریت» مورد توجه بوده است و از دهه 1970 با عنوان «حسابرسی جامع» در بسیاری از كشورها و به تدریج پذیرش عام یافته است.

...

الگوی سه انحرافی  

الگوی سه انحرافی كه از دهه‌های پیشین در دنیا مرسوم بوده است در ایران بسیار كم سابقه اجرای آن به كارهای محدود دانشگاهی در دانشكده مدیریت دانشگاه تهران و به گزارش‌های «سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی» بر‌می‌گردد به عنوان نمونه‌ای از استفاده از این الگو،‌ مقایسة ارقام برنامه با عملكرد به شرح مندرج در مستندات برنامه سوم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران منتشر شده از سوی «سازمان برنامه و بودجه وقت» در مرداد 1378 اشاره می‌كنم. در تحقیقاتی كه در سال‌های 78 و 79 در دانشكده مدیریت دانشگاه تهران زیر نظر اینجانب انجام باشد الگوی سه انحرافی مذكور در مقایسه ارقام «برنامه» و «بودجه» و «عملكرد» مورد استفاده قرار گرفت. با این حال، سازمان برنامة‌ بودجة‌ سابق نیز تصویری از این مقایسه را در مستندات برنامه دوم آورده است كه نمونه‌ای از آن به شرح زیر آمده است.(شکل 3)

نتایج حاصله از یك گزارش تحقیقی در دانشگاه كه در این مورد انجام شد ثابت نمود كه برای سال‌های مورد تحقیق:

(1)بین ارقام برنامه و ارقام بودجه تفاوت معنی‌داری وجود دارد.

(2)بین ارقام و برنامه و ارقام عملكرد تفاوت معنی داری وجود دارد.

(3)بین ارقام و بودجه و ارقام عملكرد تفاوت معنی‌داری وجود دارد.

و تجدید نظر در الگوی نظارت، بودجه‌بندی، برنامه ریزی در كشورمان قویا توصیه شد. این الگو سالهاست كه در كشورهای دیگر مورد استفاده قرار گرفته است؛ ولی فقط در چند سال گذشته است كه در ایران به آن توجه شده است؛ از این رو لذا تا استقرار كامل آن زمان درازی در پیش رو داریم. علاوه بر آن هنوز هیچ دستگاهی این جداول را مورد رسیدگی و تأیید قرار نداده است؛ به همین سبب با توجه به این كه اصل «ضرورت تدوین و تصویب برنامه‌های پنج‌ساله كشور» مورد قبول قرار گرفته است،‌ ضرورت دارد كه «قانون تفریغ برنامه‌های پنجساله اقتصادی،‌ اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران» در دستور كار مسئولان محترم كشور قرار می‌گیرد.»

لازم به ذكر است كه آن چه كه امروزه دیوان محاسبات كشور تحت عنوان «گزارش بودجه سالانه كل كشور» تهیه می‌كند، تا حدودی همان است كه در قانون تفریغ بودجة سال‌های پس از انقلاب مصوب 1365 آمده است،‌در این قانون بر اساس پارادایم (الگوی) یك انحرافی نظارت است؛ از این رو دیوان محاسبات كشور هنوز موظف به استفاده از الگوی سه انحرافی نشده است.

پس اولین پیشنهاد نگارنده به دومین همایش نظارت و بازرسی در كشور این است كه وقت آن رسیده است كه از الگوی سه انحرافی نظارت در بررسی عملكرد دولت استفاده شود؛ از این رو تهیه لایحه و یا طرح «تفریغ» برنامه‌های پنج ساله اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران پیشنهاد می‌شود و در عین حال باید توجه داشت كه الگوی سه اتحرافی داده است. نگارنده در جای دیگر (نخستین همایش نظارت و بازرسی در كشور) این الگوها را مطرح كرده است كه راه كارهای استفاده از این مبانی تئوریك نیز تقدیم خواهد شد. نگارنده بر این باور است كه الگوهای نظارت در جمهوری اسلامی ایران باید به سرعت به طرف استفاده از الگوهای روز نظارت حركت كند و اگر بتوانیم ظرف چهار سال آینده كه پایان برنامة‌سوم توسعه است به این مهم غلبه كنیم تازه در اول راه «حسابرسی ملی» قرار گرفته‌ایم.